Қазақстан Тәуелсіздігіне алғашқы қадам

Жаңа жылдық шуақ, Алматыдағы алаңдағы шырша, мерекелік көңіл күй және болашақ туралы тәжірибе. Бұл – 1990 жылғы «уақыт машинасын» көрсеткен деректі серияның алғашқы кадрлары.

«Қазақтың Кол жұмылмай, жылынбайды» деген мақалын еске түсіруге болмайды. Мен оны «Бірлік болмай, жылу болмайды» деп аударар едім. Тарих пен тағдырдың жазуымен біз – бүкіл Қазақстан халқы бірге жүрдік және бір-бірімізді жылытып, бір-біріміздің саусақтарымызды үсітіп алып жүрдік. Тек бірге ғана біз көлеңкесіз болашаққа, балаларымыз бен немерелеріміздің, әрқайсымыздың бірге өркендеуіміз қиын болса да ең асыл жолды еңсере аламыз. Келе жатқан жыл бейбіт әрі құнарлы болсын», - деді Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев ұлт бірлігінің маңыздылығы туралы сөзінде.

Бұл үндеу 1990 жылдың соңғы минуттарында жасалған еді. Сонда Тәуелсіз елдің 1991 жылы қандай қиын және тағдырлы болатынынан ешкім күдіктенбеді.

Қазақстандықтар сол жылды үлкен үрей және үмітпен қарсы алды. Оларды Кеңес Одағы бастан кешкен жүйелі дағдарыс алаңдатты. Ал бар үміт ең алдымен 1990 жылғы қазанда қабылданған Қазақстанның Тәуелсіздігі туралы декларацияны жігерлі жас көшбасшы – Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың іске асыруына артылды.

«Маған осындай хаттар жібергендердің барлығына ризамын. Олар мені қатты қанаттандырады. Мұндай қарым-қатынастан және осындай хаттардан «Сіз күндіз-түні тыным таппайсыз» дегенді сезіндім. Мұндай сенімді қалай ақтауға болады? Бұл біз үшін оңай шаруа емес», - деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Бұл ретте Президенттің бастысы шұғыл реформаны қажет ететін социалистік экономикаға алаңдаған еді.

«Қасыңызда саналы түрде алға жылжитын дайын қызметкерлер мен кеңесшілердің аз болғаны өте қиын», - деді ол.

Осы орайда Нұрсұлтан Назарбаев экономикалық реформалар бағдарламасын әзірлеуге басқа одақтас республикалар мен алыс шетелдерден мамандарды тарта бастады. Оның кеңесшілері белгілі ресейлік саясаткер, либералды экономист Григорий Явлинский, көрнекті американдық ғалымдар Чанг Янг Пенг және Аксель Лейонхуфвуд болды.

Алайда бұл жылды тек саяси тұрғыдан қабылдауға болмайды. Елбасының 1991 жылы Түркістанда Халықаралық қазақ-түрік университетін ашу туралы Жарлығы Тәуелсіздік жолындағы маңызды қадамдардың бірі болды. Ұлы кемеңгер, ақын және ойшыл Қожа Ахмет Яссауидің құрметіне аталған бұл оқу орны түркі әлеміндегі алғашқы халықаралық университет болып табылады.

Тәуелсіздік жолында

«Тамыз төңкерісі» деп аталған жағдайдың қалай болғаны әлі де белгісіз. Білетініміз, 19 тамызда сол кезде Қырымда демалыста жүрген КСРО президенті Михаил Горбачев биліктен шеттетілді. Мемлекеттік төңкеріс болды, төтенше жағдай енгізіліп, Уақытша үкімет құрылды. Тамыздың сол драмалық күндерінде Қазақстан Президенті оқиғалардың ортасында болды, дағдарыстан шығудың жолын табуға тырысты. Нұрсұлтан Назарбаев Ресей және басқа да одақтас республикалардың басшыларымен, Уақытша үкіметтің мүшелерімен телефон арқылы сөйлесті. Ол барлығын зорлық-зомбылық пен қантөгістен аулақ болуға шақырды.

Мәскеудегі төңкерістен кейін Компартия өзін-өзі тарату туралы шешімін жариялады. Осы оқиғалар Кеңес Одағының түпкілікті ыдырауын тездетті.

16 қазанда Жоғарғы Кеңес республика Президентін сайлау туралы заң қабылдады. Мемлекет басшысының жалпыхалықтық сайлауы 1 желтоқсанға белгіленген. 25 қазанда ОСК Нұрсұлтан Назарбаевты президенттікке кандидат ретінде тіркеді. Сайлау алдындағы науқан барысында Назарбаев бүкіл елді аралап шықты. Ол отандастарымен ел тағдыры, әр қала мен елді мекеннің проблемалары туралы тікелей диалог құрды.

«Мен қолымнан келгенінің бәрін Қазақстанымыздың осы қиын кезеңді ең аз шығынмен өткеруі үшін жасап жатырмын. Сіздерге бар жақсылықты тілеймін», - деді ол сөз сөйлеу барысында.

Одан кейін, яғни 1 желтоқсанда Қазақстан Президентінің алғашқы жалпы сайлауы өтті. Сайлаушылардың 98 пайыздан астамы Нұрсұлтан Назарбаевқа дауыс берді. Қазақстан халқы өз тарихында алғаш рет жоғары атқарушы биліктің шынайы қайнар көзіне айналды.

8 желтоқсанда Ресей, Украина және Беларусь басшылары КСРО тіршілігін тоқтату туралы Беловеж келісіміне қол қойды.

10 желтоқсанда екі маңызды оқиға болды. Ел ресми түрде Қазақстан Республикасы деп атала бастады және ант берудің және Тұңғыш Президент қызметіне ресми кірісудің салтанатты рәсімі өтті.

«Құрметті қазақстандықтар! Көпұлтты еліміздің халқына адал қызмет етуге, Қазақстан Республикасының Конституциясын қатаң сақтауға, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына кепілдік беруге, Қазақстан Республикасы Президентінің өзіме жүктелген мәртебелі міндетін адал атқаруға салтанатты түрде ант етемін», - деп ант берді Нұрсұлтан Назарбаев.

16 желтоқсанда Қазақстанның Жоғарғы Кеңесі Президент Назарбаевтың бастамасы бойынша мемлекеттік Тәуелсіздік туралы Конституциялық заң қабылдады.

1991 жылғы 23 желтоқсанда посткеңестік кеңістіктегі 14 мемлекеттің тәуелсіздігін тану туралы қаулыларға қол қойылды. Осы уақытқа дейін Қазақстанның тәуелсіздігін Бүкіләлемдік тану үдерісі басталды.

Бірінші серия маңызды оқиғаларға, шежіре кадрларына, саясаткерлердің цитаталарына толы болды. Сондықтан ол 30 минут уақыт кестесін асып кетті. Бірегей тарихи материалды қысқарту мүмкін болмағандықтан, «Уақыт сынығы» деп аталатын циклдің алғашқы фильмі 40 минуттан сәл асып кетті.